2. Sự hội nhập chân kinh

Cứu cánh việc tu Phật là giải thoát cho tự thân và tha nhân ra khỏi Tam giới (Dục giới, Sắc giới và Vô sắc giới). Lễ Phật, ăn chay giữ giới, trì kinh niệm chú, tham thiền nhập định đều là phương tiện để hành giả tiến bước trên đường Giải thoát. Chân kinh hay Chánh pháp là thực phẩm, tất cả các phương tiện vừa kể chi là chiếc xe chở hàng. Người con Phật vâng theo lời Đức Từ phụ với lòng kính tín phải làm sao để nhận xe chở thực phẩm, bốc dỡ thực phẩm ra khỏi xe đem vào cất trong nhà, trong kho để dùng nuôi dưỡng thân tâm.

Vai trò của chiếc xe chở thực phẩm đến đây là chấm dứt, không cần đến nữa. Người sáng suốt không ai lưu giữ chiếc xe đã không dùng đến lại thêm choán một chỗ đậu gây cản trở sinh hoạt cho người chủ nhà, chủ kho sau khi nhận hàng. Việc cất thực phẩm vào trong nhà, trong kho là sự hội nhập Chân kinh, hay nói cách khác là sự thực chứng Chánh pháp.

Để nhận thức tường tận sự hội nhập Chân kinh thực chứng Chánh pháp cần quán chiếu đầy đủ ba giai đoạn:

Giai đoạn tiền hội nhập

Giai đoạn này thuộc thời quá khứ hồi quán ngược dòng thời gian nhìn về những tiền kiếp của hành giả. Sự thành tựu hội nhập Chân kinh do ở Thiện căn đã gieo nhân lành từ nhiều kiếp trước. Nhân lành này hội với Pháp duyên ở hiện thời đang sống kiếp thế gian. Nhân và Duyên hội ngộ đưa đến cơ hội có kinh sách, có thày truyền dạy, có bạn khuyến tu làm phát khởi tín tâm và nhất tâm tu học.

Giai đoạn này bắt đầu từ thời điểm trong một tiến kiếp nào đó hành giả gieo hạt nhân lành đầu tiên. Nhiều hạt nhân lành tiếp tục được gieo trải nhiều kiếp trong quá khứ tạo thành Thiện căn, cũng gọi là Căn tu hay Nghiệp căn. Giai đoạn này chấm dứt ở thời điểm trong hiện kiếp khi hành giả bắt đầu đọc tụng, trì kinh. Đối chiếu với ấn dụ chiếc xe hàng chở thực phẩm có những nhận định như sau:

Hành giả phát tâm cầu học tu đạo là khi người con Phật đang tin tưởng và ngóng chờ xe hàng chở thực phẩm đến nhà mình, cảm thấy đói ăn là đau khổ phiền não, cần có thực phẩm để ăn cho no đủ. Đây là Thiện căn báo ứng cho biết nên cảm thấy đói, hiển lộ ở hành vi đón đợi xe hàng chở thực phẩm. Đây là sự cầu học, tìm thấy tìm bạn để tiến tu.

Hành giả gặp cơ hội có kinh sách, có thày bạn. Đây là Pháp duyên hội với nhân lành vừa nói ở trên. Đức Phật có trí tuệ vô ngại nhìn thấu suốt tâm tư của từng đứa con đang đón đợi thực phẩm, đang cầu ơn cứu độ của đức Phật. Cần hội đủ cả hai yếu tố Nhân và Duyên thì việc nhận xe hàng chở thực phẩm mới thể hiện. Thiếu Nhân thì dù xe hàng chở thực phẩm đến đậu ngay trước nhà, chúng sanh vô minh mê mờ không biết mở cửa ra để nhận thực phẩm. Thiếu Duyên là trường hợp chiếc xe hàng chở thực phẩm chưa đi đến đích địa điểm nơi nhận hàng và sẽ tới trong tương lai. Nguyên do tại Thiện căn tích lũy chưa đầy đủ, chưa đủ lực cảm ứng hội với Pháp duyên. Khi Thiện căn đầy đủ thì Pháp duyên hiện tới ngay, đó là lý Nhân Duyên tương ứng (1).

Giai đoạn tiền hội nhập này hành giả chưa phát tuệ đến mức độ có thần lực soi tỏ quá khứ tiền kiếp của chính mình, chỉ vững tin sự kiện xảy ra như thế, chưa nhận biết được chi tiết rõ ràng.

Giai đoạn hiện thời hội nhập

Giai đoạn kế tiếp này bắt đầu ở kiếp hiện tại vào thời điểm hành giả cất bước đầu tiên trên đường tu học hành trì Chánh pháp và chấm dứt ở thời điểm hội nhập Chân kinh. Đối chiếu với ẩn dụ xe hàng chở thực phẩm, đây là thời gian đón nhận xe, bốc dỡ hàng và đem hàng vào trong nhà, trong kho. Đón nhận xe chở đầy hàng là việc đọc tụng kinh, bốc dỡ hàng ra khỏi xe là hành trì kinh, bỏ xe lại chỉ đem hàng vào trong nhà, trong kho là việc hội nhập ý kinh. Chỗ chứa hàng trong nhà hay kho chứa hàng là thức thứ tám trong Bát thức, gọi là A-lai-da thức hay Tàng thức (2).

Giai đoạn đón nhận xe, bốc dỡ hàng và đem hàng cất trong nhà trong kho cần được nhận định và phân tách tường tận vì chính trong giai đoạn này dể xảy ra sự sai sót nhầm lẫn như giữ lại cả xe lẫn hàng, không biết cách bảo trì hàng sau khi đã cất vào trong nhà trong kho. Điều ngộ nhận quan trọng, và chót cùng là tin rằng hết việc không còn gì phải làm sau khi hàng đã đem vào nhà hay nhập kho, quên mất việc phải đem ra ăn. Do đó hàng thực phẩm gửi đến đem cất giữ trong nhà trong kho cẩn thận một cách vĩnh cửu. Đem thực phẩm ra ăn để nuôi sống tự thân và tha nhân mới là cứu cánh hành đạo. Sau khi hội nhập ý kinh, thực chứng Chánh pháp còn phần cứu cánh hành dạo, đó là hóa độ tự thân và tha nhân. Đây là giai đoạn hậu hội nhập kế tiếp trình bày dưới đây.

Giai đoạn hậu hội nhập

Giai đoạn này mang tên hậu hội nhập hàm ý có liên hệ nối liền với hai giai đoạn trên. Chú trọng đến cứu cánh hành đạo thì gọi là giai đoạn hóa độ hay hành hóa. Giai đoạn này bắt đầu từ thời điểm khởi phát tâm Bồ Đề, hành trì Lục độ ba-la-mật và chấm dứt ở thời điểm nhập diệt Niết-bàn, thể hiện ở kiếp này hoặc ở những kiếp sau.

Từ lời kinh đến ý kinh (Phần 3)

Làm sao có được con mắt xuất thế gian để nhìn thấy Nghiệp căn tức Nhân đã gieo trồng từ nhiều kiếp trước ? Hay rõ ràng hơn, làm sao có được khả năng quán chiếu thấy được Chân kinh trong khi mình chỉ có hai con mắt để nhìn thấy chữ viết kinh và hai cái tai để nghe thuyết pháp?

3. Phân tách sự hội nhập chân kinh

Chân kinh là Chánh pháp, khác lời nhưng cùng một nội dung. Khi nói Chân kinh là hàm ý nội dung chân thực do từ Đức Phật nói ra, Kinh là lời nói do Đức Phật nói ra. Khi nói Chánh pháp là hàm ý tính cách chân chánh của Pháp Bảo, khế hợp với Chân đế tức Chân lý tuyệt đối.

Phân tách sự hội nhập Chân kinh chỉ nói đến giai đoạn thứ hai Hiện thời hội nhập là cách phân tách với con mắt thế gian, mức độ quán chiếu còn thiếu chiều sâu, chỉ thực hiện trong thời gian hiện tại xảy ra sự việc, không quán về quá khứ. Sự phân tách này chỉ đem lại việc nhìn thấy Quả kết thành trong thời hiện tại mà không nhìn thấy Nhân đã gieo trồng trong thời quá khứ. Sự phân tách đầy đủ rốt ráo cần thực hiện với con mắt xuất thế gian có khả năng thâm quán chiếu suốt không gian và thời gian, nhận định rõ ràng sự khác nhau giữa Nhân, Duyên, Quả và Báo cũng như mối liên hệ tương ứng mật thiết giữa bốn yếu tố này. Đó là sự vận hành diễn tiến thành tựu một sự việc, một hiện tượng, Phật học gọi là Pháp hay Sự. Sự vận hành gọi là Lý, cũng gọi là Đạo.

Một câu hỏi then chốt: Làm sao có được con mắt xuất thế gian để nhìn thấy Nghiệp căn tức Nhân đã gieo trồng từ nhiều kiếp trước ? Hay rõ ràng hơn, làm sao có được khả năng quán chiếu thấy được Chân kinh trong khi mình chỉ có hai con mắt để nhìn thấy chữ viết kinh và hai cái tai để nghe thuyết pháp?  Câu giải đáp: Con mắt thế gian chỉ có khả năng nhìn thấy chữ viết kinh, cái tai thế gian chỉ có khả năng nghe được lời thuyết pháp giảng kinh. Khả năng này gọi là thức, con người thế gian bình thường ai cũng có tám khả năng nhận biết gọi là Bát thức (2). Con mắt xuất thế gian, cái tai xuất thế gian có khả năng nhận biết sâu xa, chính xác và trọn vẹn, do đó nhận biết ra được Chân kinh, hiểu thấu Chánh pháp. Khả năng này gọi là trí tuệ, nói tắt gọn là trí.

Theo từ ngữ, Trí là sự hiểu biết thông suốt bao trùm khắp cả, dân gian thường gọi là trí thông minh, lý trí, óc sáng suốt bén nhậy linh động, nhận thức tinh vi tế nhị. Phật học chia Trí tuệ thành năm bậc gọi là Ngũ trí (3). Người có khả năng hội nhập Chân kinh, nhận thấy lời kinh mà hiểu ra được ý kinh là người có công phu tu tuệ, trau dồi tuệ lực đạt đến mức độ chuyển hóa Bát thức người thế gian ai cũng có thành ra Ngũ trí chỉ người giác ngộ mới đạt tới.

Câu giải đáp này rõ ràng mạch lạc nhưng chưa thông suốt đầy đủ vị làm nẩy sinh ra câu hỏi thứ hai: Làm sao để chuyển hóa từ Thức thành ra Trí, từ Vô minh mê mờ thành ra Giác ngộ sáng suốt ? Sự chuyển hóa này diễn tiến ra sao? Do động lực nào? Tha lực cầu xin Phật ban ân cứu độ hay tự lực hành trì các pháp môn theo học? Có nhiều câu giải đáp khác nhau:

Chuyển hóa từ Bát thức thành ra Ngũ trí

Theo Pháp tướng tông chỉ có Tứ Trí, sự chuyển hóa từ Bát Thức thành ra Từ Trí như sau:

- Năm thức đầu (Nhãn thức, nhĩ thức, tỵ thức, thiệt thức và thân thức) chuyển thành Thành sở tác trí, cũng gọi là Thành sự trí.

 

- Thức thứ sáu Ý thức chuyển thành Diệu quan sát trí.

- Thức thứ bảy Mạt-na thức chuyển thành Bình đẳng tánh trí.

- Thức thứ tám A-lai-da thức chuyển thành Đại viên kinh trí.

Theo Mật tông có thêm trí thứ năm là Pháp giới trí. Đây là trí tuệ có khả năng thấu suốt trực tiếp Pháp tánh của vạn pháp không cần nương theo Pháp tướng. Chính vì lý do này Pháp tướng tông không thừa nhận Pháp giới trí và lập luận Bát thức chuyển hóa thành Tứ trí. Trong Phật học khi dẫn chứng về các loại trí tuệ thường nói đến Ngủ trí nhiều hơn là Tứ trí. Xin xem dẫn giải chi tiết ở chú thích 2 và 3.)

Chuyển hóa theo thứ bậc trong Ngũ nhãn

Theo từ ngữ Ngũ nhãn là năm loại mắt, năm cách nhìn. Ở đây nghĩa theo Phật học là năm thứ bậc nhận thức vạn pháp, năm trình độ hiểu biết về mọi sự việc, năm nhãn quan, năm quan niệm về nhân sinh và vũ trụ. Năm cách nhìn này kể từ hàng ngũ phàm phu đến bậc viên mãn Phật quả, nghĩa là từ trình độ người thường mê muội đến trình độ cao siêu nhất chỉ thấy ở chư Phật. Năm nhãn quan gồm có:

1. Nhục nhãn: Nhận biết nông cạn của giới phàm phu mê muội, chậm lụt. Theo từ ngữ là con mắt thịt như dân gian thường nói Người trần mắt thịt, có mắt như mù có tai như điếc. Trường hợp nói ngoa Có mắt như mắt lợn luộc. Thành ngữ nói Ngu như lợn, ở đây còn tệ hơn là con lợn đã đem luộc không được như con lợn đang còn sống.

2. Thiên nhãn: Nhận biết siêu nhiên của chư Thiên, nhìn thấy cả quá khứ vị lai, Địa ngục Niết-bàn...

3. Pháp nhãn: Nhận biết thấy các pháp hiện hữu có đa dạng, một hiện tượng thay đổi nhiều trạng thái sắc tướng khác nhau...

4. Tuệ nhãn: Nhận biết xuyên qua Pháp tướng thông suốt đến Pháp tánh Chân Không của vạn pháp, nghĩa là nhận ra chân lý tuyệt đối trong mọi sự kiện. Phật học gọi là thực chứng tánh Không, thấy được Chân Như, thấy được Như Lai.

5. Phật nhãn: Nhận biết thấu suốt cả vạn pháp, không còn một trở ngại nào từ tánh Chân Không duy nhất đến tướng ứng hóa vô số vô lượng, bao trùm tất cả pháp giới vô biên vô cùng. Phật nhãn được gọi bằng nhiều danh xương khác, thường nói đến là Phật trí, Phật tuệ, Nhất thiết chủng trí, Chánh biến trí...